Je omgeving bepaalt voor een groot deel hoe jij in de wereld staat én hoe je reageert op dingen. “Waarom zou je dan alleen de jongere begeleiden?”, vraagt orthopedagoog Thom van Hout zich hardop af. De vraag stellen, is hem beantwoorden. Daarom werkt Self aan de hele omgeving – de village rondom iemand.

Thom is orthopedagoog en regiebehandelaar bij Self. Na een lange dag is zijn enthousiasme nog steeds onverminderd. Met een fles water naast zich, vertelt hij rustig bij Self aan de Edisonlaan in Tilburg. Het woord context valt daarbij vaak.

Context
Volgens Van Dale betekent context: het verband waarin zich iets voordoet. Thom bevestigt dit: “Ik ben ervan overtuigd dat je gedrag voor een groot deel voortkomt uit de relatie met je context.” Voor jongeren omvat deze context ouders, broers en zussen, school, vrienden, sportclubs en mensen uit de buurt.

Als een jongere vastloopt, focussen we vaak op hoe die jongere reageert, zoals boosheid. “Als zorg- of hulpverlener zijn we geneigd om dáármee aan de slag te gaan. Maar als dit gedrag voortkomt uit de context”, verklaart Thom, “dan moeten we die héle context meenemen om het gedrag te veranderen. Want een normale context creëert normaal gedrag.”

De jongere én de omgeving begeleiden
Thom legt uit dat ze op twee sporen werken. Spoor één is het leren omgaan met het gedrag van de jongere door de omgeving. Thom: “We helpen ze in te zien waar dit gedrag vandaan komt. Dat verandert niet binnen enkele dagen of weken, maar als je als ouder of leraar positiever met de jongere omgaat, zie je vaak snel verbetering in de relatie. Het is een kwestie van doorzetten om het patroon te doorbreken.” Het tweede spoor richt zich op de jongere zelf, bijvoorbeeld door emotieregulatie: de jongere leert emoties herkennen en op andere manieren uiten. De twee sporen versterken elkaar.

Het begint met bewustzijn
Hoewel het logisch klinkt, is het natuurlijk de vraag: hoe dan? We vragen Thom: hoe begeleid je die omgeving? “Het begint met bewustzijn van waar gedrag vandaan komt”, vertelt Thom. “Stel: een jongen heeft iemand geslagen. Hij deed dat niet zonder reden. Het is een reactie op iets. We leren de omgeving inzien wat eraan voorafging en de druk niet te hoog op te laten lopen. En we leren de jongen dat slaan niet de oplossing is, maar even afkoelen bijvoorbeeld wel.”

Vaak doet de ambulant begeleider, gezinsbehandelaar of PMT’er dit. Thom coacht hen hierbij: “Ik help met bewustzijn en hoe je niet meegaat in de emoties van ouders. We zijn allemaal professionals, maar ook mensen. Soms analyseren we door dingen op te schrijven. Dan zie je feitelijk hoe er gehandeld is en valt de emotie weg. Dat maakt het gemakkelijker om te reflecteren.”

Het positieve benoemen
Ook als het goed gaat, is het belangrijk om te benoemen waar dat door komt, vertelt Thom. “Je dochter was op tijd op school. Dat komt ergens door! Jij hebt haar ’s avonds naar bed geholpen en haar kleding klaargelegd. Door de positieve elementen te benoemen, geven we ouders vertrouwen en motivatie.”

Je gaat het pas zien als je het doorhebt
Wanneer Thoms hart een sprongetje maakt? Als een ouder, ambulant begeleider of andere collega opeens inziet dat hij of zij het verschil kan maken. “Dat is logisch”, zegt Thom. “Want dan voel je er iets bij. Of om een andere uitspraak van Cruijff te gebruiken: je gaat het pas zien als je het doorhebt. En dat is de allerbelangrijkste stap naar verandering. Wie je ook bent en wát je ook wilt bereiken”, besluit Thom.